Bài hay em lại share cho anh em đọc và cần khi dùng đến
Đã bao giờ bạn kể chuyện nhưng đối diện bạn, người thì ngái ngủ, kẻ thì không ngừng nhìn đồng hồ, kẻ khác lại vuốt điện thoại lên xuống hay chưa?
Hoặc bạn đặt hết tâm huyết, thuê hẳn cả một dàn nhân sự để xây dựng thương hiệu cá nhân qua việc truyền tải thông điệp & gía trị của mình qua hàng loạt video “chuyên nghiệp” nhưng chẳng ai buồn xem?
Hay bạn dành hàng tiếng đồng hồ kể một câu chuyện đầy động lực để truyền cảm hứng cho khán giả nhưng chẳng ma nào thèm tương tác?
Bạn không cô đơn. Bởi kể chuyện là một kỹ năng và không phải ai sinh ra cũng có năng khiếu đó. Tin vui là, kể chuyện cũng như bất kỳ kỹ năng nào, bạn hoàn toàn có thể luyện tập nó. Luyện tập đủ nhiều, bạn sẽ thành thục. Thành thục đủ lâu, chúng ta có thể biến thành bậc thầy.
Và, một trong những bậc thầy tuyệt vời nhất thế giới trong storytelling chính là Pixar. Từ những bộ phim như Toy Story, Finding Nemo, đến Ratatouille, họ không chỉ tạo ra những câu chuyện đạt doanh thu tỷ đô mà còn để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả qua nhiều thế hệ. Mỗi bộ phim của họ đều chứa đựng những nhân vật sống động, tình tiết chặt chẽ, và cảm xúc chân thật đến mức không ai có thể rời mắt.
Vậy, bí quyết của họ là gì?
Emma Coats, một nhân sự kỳ cựu của Pixar, đã tổng hợp 22 quy tắc vàng về kể chuyện mà chính Pixar áp dụng để tạo ra những kiệt tác của họ. Tôi sẽ giới thiệu chúng đến cho bạn. ngay sau đây…
#1 Người ta sẽ ngưỡng mộ nhân vật qua sự cố gắng nhiều hơn là thành công của họ
Hãy tưởng tượng bạn đang đọc câu chuyện về hai con người tài giỏi, cả hai đều đạt được thành công vượt bậc sau 10 năm và sở hữu khối tài sản 100 tỷ. Tuy nhiên, điểm khởi đầu và hành trình của họ lại hoàn toàn khác biệt.
-
Người thứ nhất sinh ra trong một gia đình nghèo khó. Hồi nhỏ bị đánh đập và phân biệt đối xử, thậm chí luôn bị người xung quanh cho rằng anh ta rất dốt nát và chắc chắn sẽ thất bại sau này. Khi lên đại học, anh ta phải làm thêm mỗi ngày 8 tiếng để tự trang trải học phí và sinh hoạt. Sau khi tốt nghiệp, anh ta làm việc mỗi ngày 16 tiếng, tích góp từng đồng, vừa kiếm sống vừa học hỏi kinh nghiệm. Sau một thời gian, anh bắt đầu kinh doanh với số vốn ít ỏi, và rồi anh thất bại hết lần này đến lần khác, thậm chí có lúc tưởng như phải bỏ cuộc. Nhưng qua mỗi thất bại, anh học hỏi, đứng dậy, và tiếp tục tiến bước. Sau 10 năm đầy nỗ lực không ngừng nghỉ, anh đã gây dựng một doanh nghiệp thành công và sở hữu khối tài sản lớn.
-
Người thứ hai, cũng sở hữu tài sản 100 tỷ, nhưng xuất thân từ một gia đình giàu có. Ngay từ nhỏ, anh ta đã được học ở các trường quốc tế, đi du học tại tận bên Mỹ. Sau khi học xong và về Việt Nam, anh ta được gia đình hỗ trợ 10 tỷ đồng để khởi nghiệp. Với nền tảng tài chính và mối quan hệ vững chắc, anh nhanh chóng thành công và đạt được vị thế hiện tại.
Cả hai người đều tài giỏi và thành công, nhưng liệu rằng bạn sẽ chăm chú nghe hành trình của ai hơn? Tôi tin rằng phần lớn mọi người sẽ chọn câu chuyện của người thứ nhất. Tại sao lại như vậy?
——————————————————————————
Thứ nhất, hành trình vượt khó gợi lên sự đồng cảm mạnh mẽ.
Sự cố gắng của người thứ nhất gợi lên những cảm xúc chân thật và gần gũi với trải nghiệm của hầu hết mọi người. Anh ta không bắt đầu từ vạch đích mà đã phải vật lộn với nghèo đói, làm việc vất vả, và trải qua thất bại. Những thử thách này phản ánh những gì nhiều người cũng từng trải qua trong cuộc sống: những ngày làm việc cật lực, những lần thất bại và phải tự vực dậy bản thân. Thay vào đó, anh chàng thứ hai cũng rất đáng ngưỡng mộ nhưng rất khó để người nghe tìm thấy sự liên hệ và kết nối với họ, bởi đơn giản rất ít người có được nền tảng và sự hỗ trợ tuyệt vời như anh ta.
Chẳng nói đâu xa lạ, thi thoảng bạn sẽ đọc được những câu chuyện thành công của các cậu ấm cô chiêu và phảng phất đâu đó sẽ là đôi lời bình luận đại loại kiểu: “Nhà tôi mà giàu như vậy thì tôi cũng thành công”, hay “Xời! Nhà giàu thế thì thất bại còn khó hơn cả thành công”, hoặc “Chắc nó lấy tiền của ông bà già nó chứ tài giỏi gì nó? Chừng nào nó tự làm nên tất cả thì tôi mới phục”,… Tôi xin phép không bàn đến đúng - sai ở đây bởi nó không nằm trong phạm trù của bài viết. Tuy nhiên, bấy nhiêu đó cũng đủ cho chúng ta thấy rằng đa số mọi người sẽ thấy đồng cảm hơn với kẻ yếu thế từng bước vươn mình hơn là những câu chuyện thành công quá dễ dàng. Cũng chính như vậy nên những nhân vật có chiều sâu như Spider-Man trong Marvel Comic & MCU, Harry Potter trong truyện & phim cùng tên, Chris Gardner (Will Smith) trong The Pursuit of Happyness lại đón nhận được nhiều sự yêu thích của khán giả như vậy. Ngược lại, những nhân vật “hoàn hảo” như Superman, Thor, Ironman, Batman,… tuy cũng được yêu thích nhưng lại khó nhận được sự ngưỡng mộ của khán/độc giả nếu như khán/độc giả không thấy được những khó khăn, vấp ngã trên hành trình của họ.
Đây thực chất là một hiệu ứng tâm lý có tên là Mirror Neurons. Đây là loại hiệu ứng mà chúng ta nhìn thấy ai đó trải qua một cảm xúc như đau buồn hoặc vui vẻ, mirror neurons trong não bộ chúng ta phản ứng giống như chúng ta đang trải nghiệm cảm xúc đó. Điều này giúp giải thích tại sao chúng ta có thể “cảm nhận” được nỗi đau hoặc niềm vui của người khác.
Ví dụ: Khi xem phân cảnh Gwen Stacy bị c h e t trong bộ phim Amazing Spiderman 2, hẳn rất nhiều trong chúng ta sẽ cảm nhận được nỗi đau của Peter Parker, một bộ phận thậm chí còn rơi cả nước mắt, cho một nhân vật không có thật, trong một câu chuyện không có thật ^^
Trong viết lách và xây dựng thương hiệu cá nhân, sự đồng cảm của khán giả là yếu tố cốt lõi để tạo nên kết nối sâu sắc với họ. Khi một câu chuyện khơi dậy được sự đồng cảm, khán/độc giả không chỉ lắng nghe mà còn cảm thấy “hiểu” và “đồng hành” cùng nhân vật hoặc tác giả. Và không có cách nào hiệu quả hơn để đạt được điều này ngoài việc kể về một hành trình vượt khó, bởi nó phản ánh một phần bản chất con người: khả năng đấu tranh và vượt qua nghịch cảnh.
Ví dụ:
-
Một blogger về tài chính cá nhân kể câu chuyện từ thời điểm mình chìm ngập trong nợ nần đến khi trả hết và đạt được tự do tài chính sẽ thu hút nhiều người bởi hành trình đó phản ánh khó khăn mà khán giả có thể cũng đang đối mặt.
-
Trong khi đó, nếu một blogger chỉ khoe tài sản khổng lồ mà không chia sẻ hành trình hoặc khó khăn, rất khó để tạo ra sự đồng cảm, bởi khán giả cảm thấy câu chuyện này quá xa vời.
Do vậy, việc bạn có thể làm là hãy CẨN THẬN kể câu chuyện của bạn làm sao để người đọc/xem có thể thông qua đó mà hiểu được con người, tính cách, sự nỗ lực và quyết tâm của họ, từ đó sinh ra sự quý mến và mong muốn kết nối sâu sắc với bạn hơn.
Kể như thế nào ư? Các bài sau, tôi sẽ trình bày chi tiết.
——————————————————————————
Thứ 2, sự cố gắng nhấn mạnh tính nhân văn và gần gũi.
Đọc đến đây, tôi tin chắc rằng khá nhiều bạn đã thắc mắc về việc tôi lấy các nhân vật “hoàn hảo” như Superman, Thor, Ironman, Batman,… ra làm ví dụ vì trên thực tế là các nhân vật này cũng có rất nhiều fan hâm mộ. (Fact: tôi là fan của Ironman). Bạn biết vì sao các nhân vật này, dù rất khó, nhưng cuối cùng cũng được đại chúng hâm mộ không? Bởi vì trong các câu chuyện, tác giả đã khéo léo đưa vào những yếu tố hết sức “con người” của họ:
-
Superman thì chật vật giữa việc sống một lần 2 danh tính, và vẫn bị tổn thương bởi Kryptonite
-
Ironman thì vật lộn với quá khứ mất cả bố mẹ, dằn vặt bởi sự kiêu ngạo của mình đã làm chết nhiều người, và luôn ám ảnh bởi việc bảo vệ trái đất
-
Thor phải đối diện với nỗi đau mất cả quê hương và gia đình
-
Batman tuy nhà giàu nhưng đã phải chứng kiến cảnh cha mẹ bị sát hại và mồ côi từ đó
-
….
Tất cả họ đều thể hiện được sự cố gắng để vượt qua một thử thách nào đó, thường là những thử thách dễ liên hệ với đời thường. Do vậy mà khán giả lại thấy họ “gần gũi” với mình hơn.
Đây, một lần nữa, cũng là một hiệu ứng tâm lý có tên là hiệu ứng Pratfall (Pratfall Effect). Hiệu ứng này giải thích rằng con người có xu hướng yêu thích những cá nhân bộc lộ sự tổn thương hoặc khuyết điểm hơn là những người hoàn hảo. .
Người thứ nhất trong câu chuyện trong bài viết không chỉ là người thành công, mà còn là biểu tượng của sự kiên trì và ý chí vượt khó của những con người với đầy khiếm khuyết và những sự thua thiệt. Thành công của anh không phải kết quả của may mắn hay sự hỗ trợ từ gia đình, mà đến từ từng giọt mồ hôi, từng lần đứng dậy sau thất bại.
Ngược lại, hành trình của người thứ hai, dù đáng ngưỡng mộ, lại dễ bị xem là thiếu “thực tế” đối với đa số mọi người. Khi công chúng không nhìn thấy những khó khăn mà người thứ hai phải đối mặt, bởi xuất phát điểm của anh ta đã quá thuận lợi, nó đã tạo ra một khoảng cách về cảm xúc, khiến người thứ hai trở nên “xa lạ” hơn với họ.
Trong viết lách và xây dựng thương hiệu cá nhân, sự cố gắng không chỉ là yếu tố tạo nên sức hấp dẫn, mà còn giúp bạn xây dựng một hình ảnh gần gũi và chân thật hơn với khán/độc giả. Việc chia sẻ hành trình vượt qua khó khăn và những khuyết điểm cá nhân chính là cách để bạn thu hút sự đồng cảm, khiến khán/độc giả cảm thấy rằng, “Người này cũng giống như tôi – họ cũng từng vật lộn, nhưng họ đã vượt qua được.”
Giống như các nhân vật siêu anh hùng hoàn hảo nhưng vẫn đầy những tổn thương (như Superman với Kryptonite, Ironman với ám ảnh và quá khứ đau thương), trong viết lách và thương hiệu cá nhân, việc bộc lộ những khó khăn hoặc khiếm khuyết của bản thân chính là cách để bạn khiến câu chuyện của mình trở nên đáng tin và dễ tiếp cận hơn.
Nếu bạn luôn xuất hiện với hình ảnh hoàn hảo – thành công rực rỡ, không bao giờ thất bại, không bao giờ nghi ngờ chính mình – bạn sẽ tạo ra khoảng cách cảm xúc với khán/độc giả. Họ có thể ngưỡng mộ bạn, nhưng khó mà đồng cảm hoặc cảm thấy gần gũi.
Ví dụ:
Câu chuyện của một doanh nhân thành công chia sẻ rằng họ từng thất bại khi lần đầu khởi nghiệp, từng phải vay tiền bạn bè để trang trải cuộc sống, thậm chí trốn nợ một thời gian dài trước khi đạt được thành công hiện tại,…sẽ không chỉ khiến họ trở nên nhân văn hơn, mà còn khiến khán/độc giả cảm thấy rằng thành công không phải là điều bất khả thi, chỉ cần cố gắng đủ.
Do vậy, bạn không nhất thiết cứ phải gồng mình lên để chứng minh rằng mình giỏi giang và hoàn hảo. Chỉ cần là bạn, cũng là một con người với đầy khiếm khuyết và dễ tổn thương, như vậy sẽ khiến đối tượng mục tiêu cảm thấy bạn gần gũi và dễ liên hệ hơn hết. Tuy vậy, thể hiện con người khiếm khuyết và dễ tổn thương không có nghĩa là phơi bày tất cả mọi thứ trước bàn dân thiên hạ. Thay vào đó, chúng ta phải thể hiện chúng một cách khéo léo.
Khéo léo ra sao ư? Các bài sau tôi sẽ giải thích.
——————————————————————————
(3) Câu chuyện vượt khó truyền cảm hứng mạnh mẽ.
Người thứ nhất không chỉ đạt được thành công, mà còn là minh chứng sống động cho việc con người có thể thay đổi số phận thông qua nỗ lực và quyết tâm. Điều này khơi dậy niềm tin và động lực trong mỗi người rằng, dù khởi đầu ở đâu, chúng ta cũng có thể đạt được mục tiêu nếu không ngừng cố gắng. Câu chuyện của Chris Gardner (Will Smith) trong The Pursuit of Happyness mà tôi có nhắc ở phần trước đó là một minh chứng rất rõ ràng của điều này. Hoặc gần đây, bộ phim Upstream cũng đã nhận được rất nhiều sự quan tâm của công chúng cũng một phần nhờ vào câu chuyện vượt khó cực chân thật và truyền cảm hứng của nhà làm phim.
Điều này được giải thích trong lý thuyết Growth Mindset của Carol Dweck, cho rằng con người có xu hướng ngưỡng mộ những ai phát triển và trưởng thành thông qua nỗ lực, thay vì chỉ dựa vào tài năng bẩm sinh hay điều kiện có sẵn. Chính vì vậy mà câu chuyện của người thứ hai thường sẽ không hấp dẫn bằng người thứ nhất.
Trong viết lách và xây dựng thương hiệu cá nhân, yếu tố truyền cảm hứng là một trong những công cụ mạnh mẽ nhất để thu hút và duy trì sự chú ý từ khán/độc giả. Việc chia sẻ cách bạn đã vượt qua khó khăn cũng giúp bạn được nhìn nhận như một người có kinh nghiệm thực chiến. Điều này xây dựng niềm tin rằng bạn không chỉ nói lý thuyết suông mà thực sự hiểu rõ những thử thách và cách vượt qua chúng, qua đó thể hiện được cả kiến thức và chuyên môn của bạn. Một câu chuyện vượt khó không chỉ giúp bạn nổi bật mà còn khiến khán/độc giả cảm thấy được tiếp thêm động lực. Khi họ nhìn thấy bạn vượt qua thử thách, họ sẽ cảm thấy rằng bản thân mình cũng có thể làm điều tương tự.
Do vậy, bạn có thể học cách biến câu chuyện của chính mình thành một nguồn độc lực cho độc/khán giả bằng cách lồng thông điệp vào từng mẫu chuyện nhỏ. Mỗi mẩu chuyện, được kể đúng cách, đúng kỹ thuật, có thể sẽ mang lại bài học hết sức ý nghĩa cho người đọc/xem. Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc lấy mình làm hình mẫu và bắt người đọc/xem phải đi theo từng bước chân của bạn. Không! Mọi thứ phải sâu sắc hơn vậy rất nhiều. Bạn cần làm nó một cách tinh tế.
Tinh tế ra sao ư? Tôi sẽ viết ở các bài sau
——————————————————————————
Sự cố gắng chính là yếu tố cốt lõi khiến một người trở nên đáng ngưỡng mộ và đáng nhớ, hơn cả thành công mà họ đạt được. Bởi điều làm nên sức hút của câu chuyện không nằm ở kết quả cuối cùng, mà là hành trình đầy cảm xúc, thử thách, và nỗ lực mà người đọc/người xem có thể đồng cảm và noi theo. Tuy nhiên, đáng tiếc là nhiều nhà sáng tạo nội dung hiện nay thường mắc sai lầm khi chỉ tập trung khoe thành tích mà bỏ qua việc chia sẻ hành trình đã giúp họ đạt được những thành tựu đó. Những câu chuyện chỉ có “điểm đến” như vậy có thể tạo ra động lực trong ngắn hạn, nhưng rất khó để xây dựng sự gắn kết lâu dài với khán/độc giả.
Bài học rút ra ở đây là: chúng ta không cần phải luôn xuất hiện một cách hoàn hảo, lộng lẫy, hay không tì vết. Thực tế, chính sự không hoàn hảo, những nỗ lực vượt qua khó khăn mới là điều giúp bạn trở nên gần gũi và dễ tiếp cận hơn với mọi người.
Ôi tôi tính viết hết 22 Rules nhưng bài này dài quá rồi, hẹn mọi người trong bài phân tích các rules khác trong thời gian tới nhé!
Bài của Facebook Hoang Le (Tâm sự con sen)