Hôm nay mình vừa “trải nghiệm” 1 câu chuyện thú vị làm mình nhảy số ngay thuật ngữ “UI/UX” trong đầu và muốn về viết ngay bài này để vừa chia sẻ câu chuyện vừa cung cấp 1 số kiến thức hữu ích về thuật ngữ này cho các bạn Newbie vừa gia nhập ngành MKT cùng biết. Câu chuyện như sau:
Giống như mọi dân văn phòng khác, đầu tháng khi vừa nhận được lương là mình tọt ngay ra cây ATM gần trọ rút tiền để tiêu vặt. Lái xe từ xa nhìn nhìn ngó ngó, mình đã thấy đôi ba chiếc xe vừa chạm bánh trước cây ATM thì đã quay đầu. Người thì quay đi với vẻ mặt khó chịu, người thì thì thầm gì đó rồi mới chịu quay đầu đi. Mặc dù trong lòng có vài giây thắc mắc + định hùa theo số đông quay xe nhưng cuối cùng mình vẫn quyết định chọn hịn tay ga đến cây ATM đó. Đến nơi, dừng trước cây ATM, ập vào mắt mình là 1 bảng ghi chú treo lủng lẳng bằng sợi dây chì ngoằn nghèo đi kèm nội dung text “ATM hiện ngưng sửa chữa” (là tấm ảnh phía dưới caption này). Mình “à” 1 tiếng to trong lòng vì đã hiểu tại sao mọi người đều quay đầu. Vì theo lẽ thường nếu cây ATM mà có treo biển cảnh báo, chưa biết là viết cảnh báo gì trên đó nhưng nếu chạy lướt ngang nhìn thấy biển treo lủng lẳng là người ta đã vài chục phần trăm nghĩ thầm “chắc lại hỏng/sửa gì nữa rồi”, đừng nói chi bây giờ treo bảng còn đi kèm text cái gì đó mà “ngưng” rồi còn “sửa chữa” nữa thì ối dồi ôi chắc chắn là không rút tiền được rồi, phải quay xe thôi.
Nhưng không! Với một con người hay thắc mắc, hay chi tiết, hay nghi ngờ, hay nghĩ ngược và luôn đặt vấn đề với mọi thứ thay đổi xung quanh cuộc sống như mình thì sau 3s nơron não trái não phải chạy lia chia, phân tích xẹt xẹt thì mình đã chốt với một suy nghĩ rằng: bảng này chắc ý nghĩa là “Ngưng sửa chữa thì là sửa xong rồi mới ngưng, sửa xong rồi thì chắc là hoạt động lại bình thường”. Nghe theo đức tin và những gì não phân tích, mình mạnh dạn đẩy cửa → đút thẻ → chọn ngôn ngữ Tiếng Việt → nhập mật khẩu → Chọn rút mặc định → chọn số tiền muốn rút → ấn “không in biên lai” → ấn ok và rẹt rẹt, đức tin mình đã đúng, sự nghi hoặc trái người, trái xã hội của mình lần này đã đúng “MÌNH HOÀN TOÀN RÚT ĐƯỢC TIỀN BÌNH THƯỜNG”. Mình cười thầm và quay ra, vừa đẩy cửa ra thì nhìn thấy 1 chú đứng ở ngoài đợi và mở lời hỏi “ATM có hỏng không con?”, mình lễ phép đáp “dạ không, rút được tiền bình thường chú ạ”. Chú tươi cười cảm ơn và tự tin vào rút tiền.
Sau 1 chuỗi tình huống diễn ra khi nảy và 1 loạt lời độc thoại nội tâm diễn ra trong lòng mình. Thì thuật ngữ “UI/UX” nhảy ra trong đầu mình ngay, mình cho rằng với tình huống vừa rồi thì nó có liên quan đến kiến thức UI/UX. Lý do tại sao? Sau đây mình sẽ sharing 1 chút xíu kiến thức UI/UX theo cách hiểu của mình và mình tích lũy học được cho mọi người thảo luận (nếu có sai sót và đóng góp mình sẵn sàng tiếp thu).
Đầu tiên, mình xin dịch sơ lược và trích dẫn định nghĩa căn nguyên lại về thuật ngữ của UI/UX mà mình học tập được từ sách của chị Khúc Cẩm Huyên nhé!
-
UI là viết tắt của từ User Interface dịch ra là giao diện người dùng: ở cấp độ cơ bản nhất, UI được cấu thành bởi tất cả những yếu tố cho phép một người có thể tương tác với một sản phẩm hay dịch vụ, hệ thống nào đó. UI là cái người dùng nhìn thấy. Đó là hình ảnh, phông chữ, nút bấm, đường link, icon…
-
UX là viết tắt của từ User Experience dịch ra là trải nghiệm người dùng: Là những cảm nhận, suy nghĩ, đánh giá của người dùng sau khi tương tác với sản phẩm hay hệ thống đó.
Để phân biệt UI/UX 1 cách rõ ràng và dễ hiểu hơn mình sẽ lấy ví dụ từ 1 số chuyên gia về nhận định của mình như thế nào khi được hỏi về sự khác nhau giữa UI và UX.
-
Theo Ken Norton - Cựu Giám đốc sản phẩm của google: “UX tập trung vào hành trình xử lý vấn đề của người dùng. UI tập trung vào chức năng và phần nhìn của sản phẩm.”
-
Theo Craig Morrison - Người sáng lập của Usability Hour: “Không có sự khác biệt nào giữa UI và UX vì đó là hai khái niệm hoàn toàn không liên quan. Nó giống như việc bạn hỏi ‘Đâu là sự khác nhau giữa sơn đỏ và chất hóa học làm nên loại sơn đó?’. Chằng có sự khác nhau nào hết. Sơn Đỏ được tạo ra bởi rất nhiều chất hóa học khác nhau, và khi kết hợp thì chúng tạo ra kết quả là màu sơn, chất sơn đó. Để hiểu hơn về quan điểm của tôi, đây là một số câu hỏi để bạn dễ hình dung: Đâu là sự khác biệt giữa một chiếc Macbook và hình dáng của bàn phím được tích hợp trong chiếc Macbook đó? Đâu là sự khác nhau giữa trà và chất liệu được dùng để làm túi lọc đựng chỗ trà đó? Đâu là sự khác nhau giữa một chiếc ô tô và màu sắc của chiếc ô tô đó?”
-
Theo Jason Ogle - Designer của NCM: “UI là chiếc cầu dẫn chúng ta đến nơi chúng ta muốn đến. UX là cảm giác khi chúng ta đi qua chiếc cầu đó”.
-
Don Norman và Jakob Nielsen đã phân biệt UI và UX như thế này: “Việc phân biệt UX và UI là cực kỳ quan trọng, dù UI hiển nhiên là một phần trọng yếu của bất cứ thiết kế nào. Ví dụ, hãy tưởng tượng một trang web chuyên nhận xét về phim điện ảnh đi. Thậm chí ngay cả khi UI của phần tìm kiếm phim được thiết kế rất “nuột”, nhưng UX sẽ là rất tệ nếu người dùng không tìm thấy thông tin của những bộ phim điện ảnh mà chỉ tìm thấy những thông tin của những bộ phim truyền hình là chủ yếu”
Thứ 2, tại sao câu tiêu đề mình lại đặt như vậy? Thật ra cái này do trải nghiệm cá nhân mình thôi. Mình có 1 người bạn học về CNTT và ra trường theo đuổi mảng thiết kế giao diện Website. Mình và bạn ấy có từng làm chung 1 dự án web với nhau (mình đóng góp với vai trò chuyên môn Branding và 1 chút UX Writing), mỗi lần mình góp ý về UI và nhắc tới trải nghiệm KH khi lên Web sẽ có thể khó chịu abc nếu mày thiết kế nó hiển thị xyz thế này… đi kèm nhắc đến thuật ngữ UI/UX thì bạn ấy sừng cổ lên phản biện và nói thầm “biết gì về UI/UX mà hay đem ra góp ý” hay “Ủa bộ mày rành UI/UX lắm à mà lôi ra góp ý mãi thế?”. Mãi sau này mình mới biết thì ra học thiết kế giao diện Website thì dân IT như cậu ấy sẽ được học bài bản về cách làm code của UI, họ được nghe về thuật ngữ này nhiều hơn và mãi sau này cậu ấy mới biết UI/UX không chỉ riêng học thiết kế giao diện Web mới có đề cập mà nó cũng xuất hiện rất nhiều trong các lĩnh vực khác nữa nên 2 đứa sau này không còn cãi nhau khi đề cập đến thuật ngữ này nữa ^^. Thật ra sau cậu ấy, thì khi làm dự án với những bạn có chuyên môn về SEO thì các bạn ấy cũng có phản ứng nhẹ nhẹ khi mình nhắc đến thuật ngữ này. Nên mình không còn lạ khi người ta hiểu nhầm UI/UX chỉ xuất hiện trong Digital MKT hay ngành IT.
Thật ra, xét theo bản chất về UI/UX từ những ví dụ đầu tiên thì UI/UX xuất hiện ở rất nhiều lĩnh vực chứ không riêng các nghề đụng chạm đến “Web hay App” (vì 2 thằng này ứng dụng kiến thức này nhiều nhất). Điển hình là khi thiết kế cửa hàng, showroom, nội thất văn phòng, cửa hàng bán lẻ, siêu thị……tất cả những thứ liên quan đến hành trình KH và trải nghiệm KH thì đều có thể ứng dụng kiến thức UI/UX vào. Vì thế để sánh vai song song với các vị trí như WEB DESIGN, UX DESIGN, PRODUCT DESIGN, DEVELOP TEAM….các công ty phát triển sản phẩm công nghệ (Google, Apple…) còn đầu tư hẳn hoi và rất xem trọng UX WRITER TEAM - Một đội ngũ những nhà thiết kế và sáng tạo nội dung giúp định hình được hình thái trải nghiệm trên sản phẩm tốt hơn. Ở Việt Nam, hầu như vị trí nhân sự cho người làm UX Writer (viết nội dung hiển thị) thật sự còn rất mới mẻ và hiếm dù cho tiềm năng nghề này ở các cty thương mại điện tử là rất lớn (điển hình là Lazada, Shopee). Nhưng đối với các ông lớn như Apple hay Google nghề UX Writer thật sự rất có đất diễn cho bạn vì họ đã đầu tư cho vị trí này hơn 1 thập kỷ trước rồi (từ năm 1993 “trải nghiệm người dùng” chính thức xuất hiện ở tên vị trí làm việc trong Apple).
Sau những định nghĩa và những ví dụ nhận định của các chuyên gia về UI/UX. Bây giờ mình có thể quay lại tình huống về “CÂU CHUYỆN RÚT TIỀN TẠI ATM” ban đầu mình kể. Tại sao mình nói tình huống đó có link với kiến thức UI/UX (có link với kiến thức content nữa) thì mọi người cũng hiểu phần nào. Rõ ràng, cây ATM đi kèm biển chú ý trước cửa chính là UI còn việc mình rút được tiền chính là UX. Cái bảng cảnh báo đó làm người ta khó chịu hoặc hiểu lầm cây ATM này nhưng trải nghiệm rút được tiền của cá nhân mình thì không liên quan gì đến “sự hiểu lầm” từ biển cảnh báo đó hết. Một nội dung hiển thị không rõ ràng cũng có thể dẫn đến 1 trải nghiệm dịch vụ khó chịu từ KH hoặc ngược lại. Đâu đó trong các khoảnh khắc cuộc đời bạn khi lướt Web, chắc hẳn các bạn đã từng nhìn thấy 1 bảng thông báo mà phải khựng lại vài giây để nghĩ xem nên bấm YES hay bấm NO giống ví dụ dưới đây:
“Món hàng này được chuyển đến TPHCM hay Hà Nội?
Cancel = No, Ok = Yes
(phía dưới là nút [Ok] và [Cancel]…)”
À ừ thì, Ok, à không, hủy, ủa là sao? Là sao ta?
Đấy, đấy chính là 1 loại nội dung hiển thị làm người ta phải mất vài giây suy nghĩ để biết chọn sao cho đúng mong muốn của mình, dễ làm người dùng rối, bực bội, hiểu lầm. Nó giống như cái bảng cây ATM với câu text “ATM hiện ngưng sửa chữa”, nghĩa là “ATM hiện ngưng, sửa chữa” hay là “ATM dừng việc sửa chữa rồi, sử dụng lại bình thường” - nếu là vậy thì tại sao không để bảng thông báo “ATM đã sửa chữa xong”.
Nói tóm lại, UI và UX là 2 phần không thể thiếu khi xây dựng, thiết kế bất cứ sản phẩm, hệ thống nào. Nhưng đừng quên, tốt mã không bằng mang lại cảm giác tích cực cho người dùng. Một sản phẩm Web/App dù đẹp đến mấy, bắt mắt đến đâu chăng nữa mà người dùng vẫn phải loay hoay với những câu hỏi “Cái này là cái gì?”, “Tôi phải làm thế nào để tìm được cái kia?”… thì đó có thể chưa phải là sản phẩm tốt, chứ chưa nói đế hoàn hảo. Cân bằng giữa 2 yếu tố UI và UX bằng việc nghiên cứu và phân tích tâm lý người dùng 1 cách nghiêm túc sẽ tạo ra những cú hít to lớn cho sản phẩm của mình. (1 web booking khách sạn chỉ thay nội dung ở nút “đặt phòng” thành “tìm phòng trống” đã có 1 cú hít mạnh là giúp trang này tăng 17% tương tác. Tại sao vậy? Rất đơn giản vì tâm lý khách hàng đầu tiên vào web này chưa hề muốn đặt phòng vì đặt phòng đồng nghĩa với mất tiền. Kiểu “tôi kiểm tra/tìm phòng thử thôi, chắc gì đã đặt, sao ép tôi đặt phòng sớm thế…”). [Trích nguồn tham khảo từ sách của chị Khúc Cẩm Huyên].
(Bài viết có trích dẫn 1 số đoạn viết tham khảo từ sách “UX Writing, đọc vị người dùng ung dung mà bán” - tác giả Khúc Cẩm Huyên)
Mong bài viết có thể cung cấp thêm 1 số kiến thức hữu ích đến các bạn Newbie vừa gia nhập ngành MKT. Mọi sai sót về cách hiểu biết thuật ngữ UI/UX Trung rất sẵn lòng ghi nhận và tham khảo học hỏi ạ.
Author: Huỳnh Quốc Trung - Group Nghiện SEO
(Bài cũ trên Group post lại)